نشریه سیاست دفاعی
پیاپی 84 (پاییز 1392)

هند یکی از بزرگ ترین دموکراسی های جهان است که در طی چند دهه گذشته با تهدیداتی از خارج و داخل روبرو بوده است که حیات ملی و نیز تمامیت ارضی آن را با خطر مواجهه نموده اند. جنگ های هند با چین و پاکستان و نیز خطر تروریسم باعث شد تا تصمیم گیرندگان هندی مجبور به دور شدن از اصول عدم تعهد و روی آوردن به یک بینش واقع گرایانه شوند و لازمه حفظ حاکمیت و استقلال خود را داشتن یک استراتژی امنیتی- نظامی کارآمد بدانند. نگارندگان قصد دارند در این پژوهش به این مسئله که، مهم ترین عوامل موثر بر شکل گیری و تحول استراتژی امنیتی- نظامی هند از 1998 تا 2010 کدامند؟ و این استراتژی بر چه اصولی استوار شده است،؟ پاسخ گویند. به نظر می رسد، دست یافتن به فناوری هسته ای، تهدیدات چین و پاکستان، تهدیدات تروریستی و ژئوپلیتیک هند باعث شده تا بازدارندگی هسته ای و همکاری های امنیتی – نظامی با آمریکا و اسرائیل، محور اساسی استراتژی امنیتی- نظامی نوین هند قرار گیرد.

ناتو به عنوان بزرگ ترین ائتلاف نظامی در چند دهه اخیر، پس از پایان یافتن جنگ سرد با باز تعریف اهداف و ماموریت های خود توانسته به مهمترین سازمان نظامی تاثیرگذار در عرصه بین الملل و همچنین بازوی نظامی سازمان ملل متحد تبدیل شود. پس از حملات 11 سپتامبر 2001، با توجه به حضور گسترده ی ناتو در منطقه خاورمیانه و خلیج فارس و همسایگی آن با ایران، و تغییرات به وجود آمده در دکترین نظامی ناتو و ارایه تعاریف جدیدی از موضوعاتی همچون تهدیدهای امنیتی، تروریسم، سلاح های کشتار جمعی و... باعث شده که امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران نیز بیش از پیش تحت تاثیر قرار گیرد. بنابراین توسعه ناتو و نزدیک شدن آن به مرزهای کشورمان و همچنین واکنش برخی بازیگران منطقه به این توسعه طلبی، برای ایران تهدیدهایی را ایجاد کرده که برنامه ریزی برای مقابله اصولی با این چالش ها، ضروری به نظر می-رسد. در این راستا این پژوهش تلاش دارد که به این پرسش اساسی پاسخ دهد که؛ چگونه دکترین جدید ناتو (در دوره مطالعاتی مذکور) در پرتو نقش تاثیرگذار امریکا، می تواند بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیرگذار باشد؟ و مبنای پژوهش، این است که امنیت و تحول کاربردی دکترین ناتو را از منظر رئالیسم تهاجمی پس از حملات 11 سپتامبر، با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای،اسنادی، اینترنتی و... مورد بررسی قرار دهد.

دولت ملت سازی روندی است که مستلزم هماهنگی دولت و جامعه می باشد. به عبارتی، دولت ملت سازی یعنی ایجاد هبستگی میان مردمی که در یک محدوده جغرافیایی خاص زندگی می کنند همراه با دولتی قوی که نظم و ثبات را در این محدوده جغرافیایی برقرار می سازد، و رابطه تکاملی این دو با یکدیگر. طی نشدن پروسه دولت ملت سازی در کشورهای در حال توسعه مانع اصلی ثبات سیاسی و دست یابی به رشد و توسعه سیاسی در این کشورها است. عدم رفع این معضل باعث ایجاد بی نظمی های بسیاری در نظم بین المللی نیز گشته است؛ مسئله «دولت های ورشکسته» معضلی است که نظام بین الملل با آن روبرو است (مثل افغانستان و سومالی). یمن نیز از جمله کشورهایی است که با معضل دولت ملت سازی روبرو است و دولت ملت سازی در این کشور تاکنون به تعویق افتاده است. در این نوشتار به بررسی چالش ها و موانع پیش روی شکل گیری روند دولت ملت سازی در یمن می پردازیم. به نظر نویسندگان، دو گونه چالش داخلی(بافت قبیله ای، وجود تمایزات فرهنگی در شمال و جنوب و عدم شکل گیری هویت ملی منسجم) و خارجی(دخالت های عربستان سعودی و ایالات متحده در این کشور) مانع اصلی شکل گیری دولت ملت سازی در این کشور میباشد.

تنگه ها و آبراه های بین المللی از جمله موقعیت های استراتژیک هستند که در قدرت ملی و سیاست خارجی کشورها و استراتژی های نظامی بری و بحری، مورد توجه قرار می گیرند؛ این موقعیت ها که به گذرگاه های اجباری معروفند به دلیل اینکه امکان کنترل تردد شناورها را به صاحبان خود می دهد، دارای ارزش استراتژیکی بوده و در امنیت کشورهای مجاور آبراهه تاثیر می گذارد؛ خلیج فارس به جهت دارا بودن چهار عامل موقعیت جغرافیایی(راهبردی)، بازار ورود و مصرف کالا و تجهیزات نظامی، وجود ذخایر عظیم نفت و گاز و نقش فرهنگی و ایدئولوژیکی، همواره مورد توجه قدرت های فرامنطقه ای قرار داشته است؛ در این میان، تنگه هرمز به عنوان تنها راه تنفسی خلیج فارس برای دسترسی به آب های آزاد به عنوان دروازه ورود به این حوضه استراتژیک و ژئوپلیتیک می باشد به عبارتی این حوضه و آبراه استراتژیک هرمز، مکمل همدیگر بوده و لازم و ملزوم یکدیگر به شمار می روند؛ این مقاله با بهره گیری از روش توصیفی-تحلیلی و گردآوری اطلاعات از طریق اسنادی در پی پاسخ به این سوال بوده که تنگه هرمز و جزایر شمالی آن چه نقشی در تامین امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران دارد؟
نتیجه نشان می دهد امنیت تنگه هرمز و جمهوری اسلامی ایران به عنوان بزرگترین قدرت در میان هشت کشور ساحلی خلیج فارس با داشتن بیشترین کرانه به طور متقابل به هم وابسته است و به همین دلیل ایران می تواند برای تامین امنیت این منطقه حساس از امکاناتی همچون جزایر اقماری خلیج فارس در دهانه هرمز که موقعیت جغرافیایی سرزمینش در اختیار می گذارد به عنوان پاشنه های دفاعی بهره گیرد و در کنار قدرت سخت با قدرت نرم دیپلماسی، فرهنگی و رسانه ای، خود را به عنوان بازیگر اصلی تامین امنیت تنگه به همسایگان ساحلی خلیج فارس و حتی قدرت های فرامنطقه ای بقبولاند تا در نهایت با تامین امنیت تنگه در راستای تامین امنیت ملی خود گام بردارد.

جنگ ایران و عراق یکی از وقایع مهم تاریخ معاصر ایران است که وضع موجود و آینده ایران تا حدود فراوانی متاثر از آن می باشد. به نظر می رسد روایت این رخداد تاریخی تاثیر بسزایی بر تثبیت و تعمیق هویت اسلامی – ایرانی نسل های آتی ایرانیان داشته باشد. ایفای چنین نقشی بی شک متاثر از چگونگی روایت و کیستی روایتگران آن است. مقاله حاضر با اتخاذ رویکردی متفاوت نسبت به روایت و روایتگری در انقلاب اسلامی و یکی از رخدادهای ممتاز آن – جنگ ایران و عراق – می کوشد تا با تاکید بر مقوله هویت، از روایت جنگ به مثابه پلی بین گذشته، حال و آینده بهره گیرد. بر همین اساس سوال اصلی مقاله حاضر این است که: روایت جنگ ایران و عراق و روایتگران آن در چه صورت می توانند به تعمیق و توسعه هویت ایرانی – اسلامی نسل های آتی کشور کمک نمایند؟ فرضیه اساسی مقاله حاضر این است که از طریق پذیرش و به رسمیت شناختن تکثر روایت ها و تنوع بخشی به روایتگران، روایت جنگ ایران و عراق به گونه ای اثربخش می تواند به تعمیق و توسعه هویت ایرانی – اسلامی نسل های آینده کشور بیانجامد. یافته های مقاله که روش تحقیق در آن توصیفی – تحلیلی می باشد، حاکی از آن است که برخلاف دوران جنگ و سالهای اولیه پس از آن که فضای غالب در ایران، ارائه یک روایت رسمی و انحصاری از جنگ توسط نهادهای متولی جنگ و رسانه های رسمی بوده، در سالهای اخیر نوعی تکثرگرایی در روایت جنگ و روایتگران – البته بصورت نسبی و غیر رسمی- در حال رواج در جامعه است که به نظر می رسد اثربخشی بیشتری خواهد داشت.

در این مقاله برآنیم تا نشان دهیم جنگ آمریکا علیه عراق در سال 2003 در این جنگ در دستور کار سیاست خارجی دولت آمریکا نه تنها منطقی اقتصادی دارد بلکه اساسا تجویز چنین سیاستهایی نفع بسیاری از نهادهای دولتی، خصوصی-دولتی و خصوصی را به ارمغان آورده و اساسا تمایلالت جنگ طلبانه دولت آمریکا بیش از هر زمان دیگری در دوره بحران اقتصادی به نمایان گشته است، تا این کشور بتواند بر بحران های مالی اقتصادی خود چیره شود. بر این اساس، در این مقاله برای اثبات منافع اقتصادی آمریکا در جنگ با عراق به بررسی فعالیت های شرکت های خصوصی نظامی و غیر نظامی آمریکایی در عراق خواهیم پرداخت. برای بررسی دقیقتر این امر با تقسیم شرکتهای خصوصی به دو دسته شرکتهای خصوصی نظامی و غیر نظامی به میزان مشارکت هرکدام از این دو مجموعه در تهاجم و سپس بازسازی عراق خواهیم پرداخت و با اشاره به شاخصهای متعدد فرضیه مستقل تحقیق میزان اثرگذاری هریک از آنها بر متغیر وابسته تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفته است.

با گسترش افقی شهرها و قرارگرفتن مراکز نظامی و پادگان ها در داخل بافت آن ها، مشکلاتی در ماموریت های پادگان و کاهش کارآیی آن به وجود آمده که این امر به خودی خود تهدیدی جدی در ایفای صحیح ماموریت های محوله محسوب می شود، در این راستا مطالعات مکان یابی به عنوان یکی از الزامات پدافند غیرعامل در جهت انتخاب نقطه ای با ضریب امنیت مکانی بالا، از عناصر کلیدی در موفقیت و بقای این مراکز مطرح است. با توجه به قرارگیری تیپ 38 زرهی محمد رسول الله در کاربری-های شهری و لزوم انتقال آن در برنامه های توسعه ی تدوین شده، این مقاله به دنبال پاسخ به این سوال است که مکان بهینه برای جانمایی پادگان نظامی در شهرستان تربت جام کدام است؟ به لحاظ روش شناسی، پژوهش حاضر از نوع توصیفی با رویکرد تحلیلی می باشد که با بهره گیری از سامانه اطلاعات جغرافیایی، MCDA و AHP اقدام به جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات شده که پس از تعیین معیارهای موثر در مکان گزینی در محیط تحلیلی GIS پهنه های مناسب برای ایجاد پادگان مشخص و در نهایت با استفاده از روش خطی وزن داده شده سه نقطه به عنوان بهترین نقاط با اولویت های اول تا سوم برای جانمایی پادگان تعیین گردید.